Son 25 yıldır her Mart’ın üçüncü haftasında “Beyin Farkındalık Haftası” kutlanıyor. “Aslında küresel bir eğitim kampanyası insiyatifi” olarak tanımladığı bu hafta nedeniyle bir açıklama yapan Türk Nöroloji Derneği Başkanı Mehmet Akif Topçuoğlu, beyin hastalıklarının her yaştan insanı etkilemekte ve beyin sağlığı en önemli toplumsal sağlık önceliği olarak karşımıza çıktığına dikkat çekiyor.
Bu yıl 14-20 Mart tarihleri arasında kutlanan Beyin Farkındalık Haftası nedeniyle bir açıklama yapan Topçuoğlu, toplumlarda yaşam süresinin uzamasının da etkisiyle nörolojik hastalıkların görülme sıklığının arttığına dikkat çekti. Topçuoğlu, beyin hastalıkları konusunda ise şu bilgileri verdi.
ALZHEİMER VE BENZERİ NÖROLOJİK HASTALIKLAR
Alzheimer yıkıcı bir hastalık ve hipokampus ve entorinal korteksteki nöronları yok etmekle başladığından hafıza kaybı ilktir. İlerledikçe, iletişim, dil, akıl yürütme ve davranışın nedeni nöronal ağlar bozuluyor. Metabolizma ve onarım yapılamadığından kişi artık kendine bakamayacağı bir noktaya ilerliyor. Hastalık sonunda ölümcül. Tedavisi de bulunamamıştır. Ama, son dekatta kritik gelişmeler oldu. Moleküler görüntüleme yöntemlerinin ve özgün biyobelirteçlerin geliştirilip yaygınlaşması ile mekanizmaları hedefleyen ilaçların kısmi başarısı dikkati çekiyor. Alzheimer çözülmeden yaşamı uzatmak boşa çaba!
İNME
Beyne giden kan akışının bozulması veya beyin içinde veya yüzeyinde kanama nedeniyle konuşma, yutma, yürüme, görme, denge ve hareket gibi yetilerin kaybına yol açıyor. Tedavisi var ama kolay değil, maharet engellemek. Obezite, hipertansiyon, kan şekeri, sigara, alkol, hareketsizlik, kötü kolesterol ve stres bilinip kontrol altına alınmalı. Sağlam kişiler amaç, inme öncesi esas!
MS
Multipl skleroz, bağışıklık sisteminin sinir liflerini kaplayan myelin adlı koruyucu kılıfına saldırdığı nöroimmünolojik bir hastalıktır. Genç yaşlarda önemli sakatlık nedeni. Doğrusu bu hastalığın tedavisi son on yılda çok değişti. Çözülemez denen problemler artık kolay!
MİGREN
Aslında sadece baş ağrısı değil yeti yitimi ile giden nörolojik bir hastalık migren. Görüntüleme yanı sıra ilişkili moleküler yolaklar, proteinler ve genlerin keşfi yararlı ilaçlara dönüşmeyi başardı. Seçenek çok, çözümler etkili!
NÖROBİLİM, NÖROLOJİ VE “NÖRO” İLE BAŞLAYAN HER ŞEY
Beyin farkındalık haftası temel nörobilimi içeriyor. İntegratif nörobilim, moleküler nörobilim, sinir mühendisliği, nöroanatomi, nörokimya, nöroendokrinoloji, nörogenetik, davranışsal genetik, beyin haritalama, hücresel sinirbilim, konnektomik, nöroinformatik, nörofizik veya nörofizyoloji gibi alt disiplinleri bulunuyor.
Beyin farkındalık haftası klinik nörobilimi de içeriyor. Davranış nörolojisi, klinik nörofizyoloji, nörokardiyoloji, nöroepidemiyoloji, nörogastroenteroloji, nöroüroloji, nöroimmünoloji, nöroyoğun bakım, nöroonkoloji, nöro-oftalmoloji, nöropatoloji, nörofarmakoloji, nöroprotez, nöropsikiyatri, nörorehabilitasyon, nörotoloji, nöroviroloji ve nöronütrisyon ilk aklımıza gelenler oluyor. Kognitif nörobilim kıtası da dahil bu haftaya ve basitinden moleküler ve hücresel kognisyon, motor kontrol, nörolinguistik, nöropsikoloji, davranışsal nörobilim, kronobiyoloji veya sosyal kognitif nörobilimi kapsıyor.
Bir de interdisipliner alanlar var örneğin evrimsel nörobilim, nöroantropoloji, nörobiyomühendislik, nörokriminoloji, nöroekonomi, nöroepistemoloji, nöroestetik, nöroetik, nöropazarlama, nöropolitik gibi. Sinir ağları, yapay zeka, nöroçip, nörojenez, nöromodülasyon veya nöroteknoloji de konuşuluyor. Beyin farkındalık haftası bu ummanda seyrediyor. İlkokuldan hayata nörolojiyi öğretmek ve öğrenmek demek oluyor. Nörologlar bunun saati ve pusulası.
COVİD-19 BEYİNDE KALICI ETKİ BIRAKIYOR MU?
Beyin sağlığını koruma, beyinle ilgili hastalıklara karşı erken teşhis ve tedavinin önemi hakkında bilgi veren Topçuoğlu, gündemdeki “Covid-19 beyni ciddi ve kalıcı bir şekilde etkiliyor mu” sorusuna ise şu yanıtı veriyor:
Covid-19’u ağır geçiren hastalarda bütün vücut gibi beyin de bu süreçten etkileniyor. Ama farklı şiddetli hastalıklarda da aynı durumgörülebiliyor. Beynimizdeki 86 milyar nöron içerisinde Covid-19’un içeriye girişini sağlayacak reseptörler bulunmuyor. Fakat virüs, bu bölgedeki damarlar ve destek hücrelerinde bulunabiliyor. Dolayısıyla beyin indirekt şekilde etkileniyor ama beyin iltihabı ve diğer açılardan bir etkilenme söz konusu değil.
Özellikle ağır olgularda hastalık sonrası “beyin sisi” olarak adlandırılan konsantrasyon eksikliği, düşünce süreçlerinin zayıflaması gibi şikayetler ortaya çıkabiliyor. Bunlar geçici durum. Covid-19’un beyin üzerinde uzun dönemli, kalıcı hasarlara yol açıp açmayacağı tıp çevrelerince hala tartışılıyor. Net bir kanıya da henüz varılamadı. Şu anda ibre, Covid-19 açısından beynin, akciğer gibi diğer organlara göre biraz daha şanslı olduğu, beynin bu süreçten daha düşük düzeyde etkilendiği yönünde. İki yıldır pandeminin uğultusu altında yaşıyoruz, bugüne kadar çok vaka gördük. Eğer beyin üzerinde sık görülen, hepimizi korkutacak ciddi bir etkilenim olsaydı şimdiye kadar belirtileri de fazlasıyla görülürdü. Çok şükür bu yönde belirtiler yok.
